Maḓi a Vyeboom o tshikafhala.

Tshiṱori nga: Elmon Tshikhudo. Ṱhalutshedzo nga: Khathutshelo Raliphaswa

U wanwa ha u tshikafhala ha maḓi kha kusi kwa Vyeboom zwo sinyusa na u sia vhadzulapo vho bilufhala, zwihulu ngauri vhupo uho ndi hune vha shaya maḓi.

Thoḓisiso dza u ṱola maḓi dzo itwa nga matshudeni a Yunivesithi ya Venda na vhaḓivhi vha dzi bugu, vhovha vha khou ṱola maḓi ane a bva kha milindi ye ya tou gwiwa kha vhupo uho. Kha milindi ya fumi-sumbe ye ya ṱolwa, miraru ndi ye ya gwiwa nga vha tshiṱiriki tsha Vhembe, vhane vhavha vhone vha nḓisedzo ya maḓi kha vhupo uho. Minwe milindi yone yogwiwa nga nga vha khamphani ya phuraivethe.

Ṱhoḓisiso dzo khwaṱhisedza uri milindi iyo ya fumi-sumbe ina nitrate nnzhi kha maḓi. U ḓala ha nitrate kha maḓi ndi zwine zwa vhangiwa nga u bvuḓa ha maḓi kha mavu o nyoriwaho, kana maḓi ane a khou bva u ṱanzwiwa. Zworalo, milindi yoṱhe yovha yo tshikafhadzwa nga E.coli bacteria (Escherichia coli), ine yavha tshitshili tshine tsha dzula nga ngomu ha zwifuwo.

Vhege dzo fhiraho, vha khomishini ya pfanelo dza vhathu ya Afrika Tshipembe (SAHRC) fhano Limpopo vho anḓadza linwalo nga ha ṱhoḓisiso kana u ṱoliwa ha maḓi a Limpopo. Zwe ha waniwa uri vhupo ha fumi vhune ha isela vhathu maḓi ndi vhune ha sa khou tevhedza milayo ya ndeme ya Water Safety Act.

Ṱhoḓisiso dza zwino dza ngei Vyeboom, hune vhathu vha ḓi tika nga maḓi a milindini, yo nanisa tshiimo tsha nyimelo iyo ya maḓi. Vhunzhi ha vhadzulapo vha vho ofha u shumisa maḓi a milindini lune vha vho shumisa maḓi a u tou renga, ngeno huuri vhanwe vha balelwa nga masheleni au renga maḓi ayo a mavhengeleni zwine vha sala vha tshi vho shumisa maḓi a songo kunaho.

Murangaphanḓa wa vhadzulapo, Vho Makondelela Murovhi, vhane vha vha na mulindi wa maḓi, vho ṱahisa uri vho akhamadzwa nga mawanwa ayo. “Vhadzulapo vha na nyofho. Avha ḓivhi uri vha ite mini. Arina hunwe hune ra wana maḓi. Ro ramba vha masipala wa Vhembe uri vhade vha ambe na vhadzulapo lwa tshihaḓu, fhedzi vho fhedza vha songo swika. Zwa zwino ri na mbilaelo uri naa milindi miraru yo gwiwaho ya vhadzulapo ndi ine ya ḓo isa maḓi o kunaho?, Ri ḓo ṱoḓa linwalo line langa khwaṱhisedza u kuna ha maḓi,” vha amba.

Muambeli wa masipala wa tshiṱiki tsha Vhembe, Vho Matodzi Ralushai, vho khwaṱhisedza uri vho vhudziwa nga ha mawanwa. “Ro vhudzwa nga ha mawanwa. Ro laedza vhaḓivhi vha maḓi uri vha ṱoḓisise nga ha nyimelo iyi. Rine ri isela mivhundu maḓi o kunaho, fhedzi arina vhulangi ha milindi ya maḓi ya phuraivethe. Ri khou ṱuṱuwedza vhathu vhane vha vha na milindi ya maḓi uri vha dalele ofisi dza vha maḓi uri maḓi avho a ṱoliwe,” vha amba.

Date:17 November 2023

By: Elmon Tshikhudo

Elmon Tshikhudo started off as a photographer. He developed an interest in writing and started submitting articles to local as well as national publications. He became part of the Limpopo Mirror family in 2005 and was a permanent part of the news team until 2019.

Read: 201